De eierstok of het ovarium bevat de eicelvoorraad van een vrouw. Een vrouw heeft twee eierstokken, die samen met de eileiders en de baarmoeder de inwendige geslachtsorganen worden genoemd.
Een gezwel van de eierstok is een verdikking die daar niet hoort te zitten. Er bestaan goedaardige en kwaadaardige gezwellen van de eierstokken. Een goedaardig eierstokgezwel of een cyste aan de eierstok komt voornamelijk voor bij vrouwen tijdens de vruchtbare jaren (tussen de 30 en 45 jaar). Er is dan vaak een relatie met hormoonschommelingen. Meestal geeft het gezwel weinig of geen klachten. Een kwaadaardig gezwel aan de eierstokken komt vaker voor na de overgang, op wat hogere leeftijd.
Cyste aan de eierstok
Een voorbeeld van een goedaardig gezwel is een cyste aan de eierstok. Een cyste is een holte die met vocht is gevuld, vergelijkbaar met een blaar op de huid. Een cyste komt meer voor dan eierstokkkanker en kan aan één eierstok voorkomen maar ook aan beiden. Tevens kan er sprake zijn van een groepje cysten.
Er bestaan veel soorten eierstokcysten, de belangrijkste zijn:
- Corpus luteum cyste: Een rijp eitje komt vrij uit de follikel (het eiblaasje) en uit het gedeelte van de follikel dat overblijft, ontstaat het corpus luteum (gele lichaam). Dit gele lichaam verdwijnt na een aantal weken, maar soms blijft het corpus luteum bestaan en verandert in een cyste.
- Folliculaire cyste: Wanneer een follikel niet barst en de eicel vrijkomt, kan een folliculaire cyste ontstaan. Een kleine cyste geeft vaak geen klachten, maar een grote cyste wel. Zo kan de menstruatie ontregeld zijn, kan er buikpijn zijnkunnen de bekken pijnlijk zijn en kan er pijn optreden tijdens de geslachtsgemeenschap. Als de cyste gaat bloeden is zeer hevige pijn vaak het gevolg.
- Cystadenomen: Deze cysten ontstaan vanuit de buitenbekleding van de eierstok. Op een echo is het moeilijk om een cystadenoom te onderscheiden van een kankergezwel.
- Endometriose cysten of chocoladecysten: Bij endometriose groeit weefsel van de binnenkant van de baarmoeder ook op plaatsen buiten de baarmoeder, bijvoorbeeld op de eierstok. Dit baarmoederslijmvlies bloedt mee tijdens de menstruatie. Op deze manier ontstaat in de eierstok een steeds groter wordende cyste gevuld met oud bloed. Dit is donkerbruin van kleur en is chocolade-achtig. Vandaar dat deze cysten ook wel chocoladecysten worden genoemd.
- Dermoidcyste. Een dermoidcyste wordt ook wel een wondergezwel genoemd, omdat het structuren kan bevatten als talg, haren en soms ook tanden. Het is een goedaardig gezwel dat soms klachten kan geven.
Klachten
De meeste cysten aan de eierstok zijn goedaardig en klein. Ze geven vaak geen klachten. Als er wel klachten zijn bestaan die vaak uit pijn in de onderbuik of een drukkend gevoel in de buik, pijn tijdens de geslachtsgemeenschap en een onregelmatige menstruatie waarbij soms sprake is van veel bloedverlies. Soms ontstaat een zeer hevige, stekende pijn in de buik wanneer de cyste draait of scheurt. Dit kan gepaard gaan met misselijkheid en koorts. Als de cyste erg groot is, kan het drukken op andere organen zoals de darmen of de blaas. Dit kan leiden tot obstipatie en een verhoogde aandrang om te plassen.
Oorzaken
De meeste cysten komen tijdens de vruchtbare periode voor en kunnen gepaard gaan met schommelingen in de hormoonhuishouding. Na de menopauze is de hormoonspiegel vrij stabiel en komen cysten minder vaak voor. Ook bij kinderen komen cysten betrekkelijk weinig voor.
Diagnose
Cysten worden vaak bij toeval ontdekt. Als de klachten wijzen op een cyste aan de eierstok wordt een inwendig onderzoek uitgevoerd. Met behulp van een echografie of soms een CT-scan kan de diagnose worden bevestigd. De cyste kan nader worden onderzocht door middel van laparoscopisch onderzoek, dit wordt gedaan als de mogelijkheid bestaat dat de cyste kwaadaardig is of als er veel klachten zijn. Eventueel wordt een beetje weefsel (biopt) weggenomen voor nader onderzoek.
Behandeling
De meeste cysten verdwijnen vanzelf. Dit kan enkele menstruele cycli duren. Soms zijn de klachten van ernstige of acute aard zoals bij het draaien van de cyste of een grote bloeding. De cyste wordt dan in zijn geheel verwijderd. Als de cyste erg groot is en de eierstok heeft aangetast dan kan het nodig zijn de eierstok operatief te verwijderen.
Eierstokkanker
Een kwaadaardig eierstokgezwel wordt ook wel eierstokkanker of ovariumcarcinoom genoemd. Eierstokkanker komt minder vaak voor dan een cyste. De kwaadaardige gezwellen onderscheiden zich door het type weefsel waaruit ze zijn ontstaan. Globaal zijn er drie vormen:
- Epitheliale eierstoktumor (ook wel aangeduid als adenocarcinoom): deze tumor ontstaat uit de buitenste laag cellen van de eierstok (het epitheel). Dit is de meest voorkomende vorm (80 tot 90% van de tumoren
- Gonadale stromaceltumor: een tumor die ontstaat uit de laag weefsel waar de eicellen liggen
- Kiemceltumor: een tumor die ontstaat uit de kiemcellen
Bij het stellen van de diagnose kan gebruik worden gemaakt van een echoscopie of CT-scan, vaak aangevuld met bloedonderzoek of een punctie.
Uitzaaiingen
In een vroeg stadium blijft de eierstokkanker beperkt tot een of beide eierstokken. Mocht de tumor zich buiten de eierstokken gaan uitbreiden dan gebeurt dit meestal in de buikholte.
Op het buikvlies, die de buikorganen en buikholte bekleedt, kunnen uitzaaiingen ontstaan. Deze uitzaaiingen kunnen zich ter plekke uitbreiden. Daarnaast kunnen er uitzaaiingen in de lymfeklieren ontstaan doordat de kanker zich verspreidt via het lymfestelsel. Daarbij gaat het vooral om de lymfeklieren in de buikholte en het bekken. Vanuit die lymfeklieren kan de tumor uitzaaien naar de longen en naar andere organen.
Uitzaaiingen via het bloed komen bij eierstokkanker zelden voor.
Oorzaak
De oorzaak van eierstokkanker is niet bekend. Uit statistieken blijkt dat eierstokkanker vaker voorkomt bij vrouwen die geen of weinig kinderen hebben gebaard. Er zijn aanwijzingen dat een groot aantal zwangerschappen en het gebruik van de anticonceptiepil het risico verminderen om eierstokkanker te krijgen.
Bij 5 tot 10 procent van de patiënten met eierstokkanker is er sprake van erfelijkheid. Erfelijke eierstokkanker in de familie kan samengaan met erfelijke borstkanker. Aanwijzingen voor erfelijke eierstokkanker zijn:
- Als de eierstokkanker voor het 50ste levensjaar wordt geconstateerd.
- Als er verscheidene familieleden (bloedverwanten) in verschillende generaties borstkanker en/of eierstokkanker hebben (gehad), bijvoorbeeld een zus of de moeder.
- Als kanker in beide borsten wordt vastgesteld (gelijktijdig of met korte tijd er tussen).
- Als een vrouw zowel borstkanker als eierstokkanker krijgt.
- Als in de familie bij een of meer mannen borstkanker voorkomt.
Mocht u vragen hebben over een mogelijk erfelijke oorzaak van de ziekte bespreek dit dan met uw huisarts of behandelend specialist.
Eierstokkanker is, evenals alle andere soorten kanker, niet besmettelijk. Er is dus geen risico dat de partner door geslachtsgemeenschap kanker krijgt.
Klachten
Doordat de eierstokken min of meer vrij in de buikholte liggen, hebben vrouwen in het begin van de ziekte doorgaans geen klachten. Om die reden wordt eierstokkanker vaak pas in een laat stadium ontdekt. Als er wel klachten optreden dan is het vaak dat vrouwen een opgeblazen gevoel hebben en dat de kleding daardoor niet meer goed past. De buik kan wat dikker worden en er kan buikpijn ontstaan. Soms is er sprake van misselijkheid, verstopping en moet iemand vaker plassen dan normaal. Tot slot kan het zijn dat iemand gewicht verliest zonder duidelijke verklaring.
Behandeling
Een kwaadaardig gezwel zal operatief verwijderd worden. Als het gezwel buiten de eierstokken is uitgezaaid, moeten de beide eierstokken en baarmoeder worden verwijderd evenals bepaalde lymfeklieren en omliggende weefsels waarin de kanker zich meestal heeft verspreid. Na de operatie kan chemotherapie gegeven worden om alle achtergebleven kankercellen te vernietigen. Eierstokkanker die uitgezaaid is buiten de eierstokken (gemetastaseerd) is moeilijk te genezen.
