Onderkoeling of hypothermie is een toestand waarbij de centrale lichaamstemperatuur (de hoogste temperatuur midden in de romp) van een persoon zover is gedaald dat de normale stofwisseling in gevaar komt. De lichaamstemperatuur varieert bij normale gezonde mensen tussen ongeveer 37,5 (soms hoger bij inspanning) en 35,5 graden Celsius, of nog wel eens wat lager, vroeg in de morgen tijdens de slaap. Onderkoeling begint als de lichaamstemperatuur zakt tot onder de 35 °C. Als de lichaamstemperatuur onder de 32 °C zakt, wordt de situatie kritiek. Lichaamstemperaturen onder de 27 °C zijn zonder medisch ingrijpen bijna altijd dodelijk, hoewel er gevallen bekend zijn waarbij een lichaamstemperatuur van 14 °C werd overleefd.
Symptomen
Bij een beginnende onderkoeling:
- Rillen
- Koude, bleke en droge huid
- De ademhaling gaat van hyperventilatie naar langzaam en oppervlakkig
- Vaak verwardheid, vermoeidheid en suffigheid
- Dalend bewustzijn
Bij een diepe onderkoeling:
- Slachtoffer stopt met rillen
- Dalend bewustzijn
- Verminderd reflexen
- Hartslag neemt af
- Spieren worden stijf
- Mogelijk blauwe lippen, oren, vingers en tenen
Behandeling
Niet doen:
- Niet wrijven of masseren, en zeker niet met sneeuw.
- Geen alcohol geven (alcohol veroorzaakt een vaatverwijding in de huid en in de ledematen en leidt tot een warmer aanvoelende huid maar een lagere kerntemperatuur).
Wel doen:
- Medische hulp inschakelen (Alarmnummer 112)
- Het slachtoffer naar binnen brengen, uit weer en wind, afdrogen en verdere afkoeling voorkomen door dekens en/of jassen en wat er verder bij de hand is.
- Lichaamswarmte delen met het slachtoffer. (Gebruik bijvoorbeeld een slaapzak.)
- Het slachtoffer warme dranken geven indien bij bewustzijn. Rillen kost veel energie die moet worden aangevuld. Energierijke suikerhoudende dranken of voeding geven als het slachtoffer die tot zich kan nemen. Een bewusteloze nooit drinken geven of voedsel in de mond proberen te stoppen.
- Het slachtoffer in de gaten houden en indien nodig reanimatie toepassen.
- Een warm bad of warme douche mag alleen als het slachtoffer volledig bij bewustzijn is. Is het slachtoffer te sterk onderkoeld, dan kan een te snelle opwarming en ook verplaatsing of beweging levensgevaarlijk zijn: dan kan het gevaar ontstaan van de reddingsdood: het verschijnsel dat kan optreden bij geredde drenkelingen en slachtoffers van sneeuwlawines, doordat sterk afgekoeld bloed uit de ledematen zich dan vermengt met de warm gebleven organen, die daardoor dan juist kunnen afkoelen tot onder een voor overleving kritieke grens.
In het ziekenhuis wordt het slachtoffer wel eens opgewarmd door peritoneale lavage met warme vloeistof, die dan dus in de vrije buikholte wordt gebracht en steeds ververst. Men zal het slachtoffer bij voorkeur warme bevochtigde lucht laten ademen (warme droge lucht heeft hiervoor geen zin, de verdamping in de luchtwegen koelt het slachtoffer weer af). Ook een opwarmmatras onder de romp waardoor warm water circuleert is een in het ziekenhuis veel gebruikte methode. Deze methode heeft boven het warme bad niet alleen het voordeel dat het praktischer is, maar ook dat de romp selectief wordt opgewarmd, zodat het lichaam de bloedvaten naar de ledematen zelf kan gaan openzetten op het moment dat het daar aan toe is, met minder gevaar voor shock dan bij plaatsing in een warm bad met niet alleen de romp maar ook met de armen en benen.
